शाश्वत टोमॅटो शेती म्हणजे अशा पद्धतींचा अवलंब करणे, ज्यामुळे कमी खर्चात अधिक उत्पादन घेता येईल आणि त्याचबरोबर जमिनीचे आरोग्य दीर्घकाळ टिकून राहील. रासायनिक खतांचा आणि कीटकनाशकांचा अतिवापर टाळून नैसर्गिक आणि पर्यावरणपूरक पद्धतींवर लक्ष केंद्रित करणे हे शाश्वत शेतीचे मुख्य उद्दिष्ट आहे.
- सेंद्रिय खतांचा वापर (Use of Organic Fertilizers): रासायनिक खतांच्या ऐवजी शेणखत, कंपोस्ट खत, गांडूळ खत आणि हिरवळीच्या खतांचा वापर करणे जमिनीची सुपीकता वाढवते. सेंद्रिय खतांमध्ये आवश्यक पोषक तत्वे हळू हळू जमिनीत मिसळतात, ज्यामुळे पिकाला दीर्घकाळ पोषण मिळते आणि जमिनीची पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता वाढते.
- पीक फेरपालट (Crop Rotation): एकाच शेतात वर्षानुवर्षे टोमॅटोचे पीक घेण्याऐवजी वेगवेगळ्या पिकांची लागवड करणे जमिनीतील पोषक तत्वांचे संतुलन राखण्यास मदत करते. यामुळे रोग आणि किडींचा प्रादुर्भाव देखील कमी होतो. उदाहरणार्थ, टोमॅटोच्या नंतर कडधान्ये किंवा तृणधान्ये लावल्यास जमिनीची सुपीकता सुधारते.
- आच्छादन (Mulching): जमिनीवर जैविक आच्छादन (उदा. गवत, पालापाचोळा) किंवा प्लास्टिक आच्छादन केल्याने अनेक फायदे मिळतात. जमिनीतील ओलावा टिकून राहतो, तणांची वाढ कमी होते आणि जमिनीचे तापमान नियंत्रित राहते. जैविक आच्छादन कालांतराने जमिनीत मिसळून तिची सुपीकता वाढवते.
- जैविक कीड नियंत्रण (Biological Pest Control): रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर टाळण्यासाठी नैसर्गिक शत्रूंचा (उदा. लेडीबर्ड बीटल, क्रायसोपा) आणि जैविक कीटकनाशकांचा (उदा. बॅसिलस थुरिंजिएन्सिस – Bt, निंबोळी तेल) वापर करणे सुरक्षित आणि प्रभावी आहे. मित्र किटक किडींना खाऊन त्यांचे नियंत्रण करतात, तर जैविक कीटकनाशके पिकाला हानी न पोहोचवता किडींना मारतात.
- पाणी व्यवस्थापनात कार्यक्षम पद्धती (Efficient Water Management): पाण्याची बचत करण्यासाठी ठिबक सिंचन (Drip Irrigation) किंवा तुषार सिंचन (Sprinkler Irrigation) यांसारख्या आधुनिक सिंचन पद्धतींचा वापर करणे आवश्यक आहे. यामुळे पाण्याची उपलब्धता योग्य प्रमाणात राहते आणि भूजल पातळी टिकून राहते.
- एकात्मिक पोषक तत्व व्यवस्थापन (Integrated Nutrient Management – INM): रासायनिक खते आणि सेंद्रिय खते यांचा योग्य समन्वय साधून पिकाला आवश्यक पोषक तत्वे पुरवणे. माती परीक्षणानुसार खतांचा वापर केल्यास अनावश्यक खर्च टाळता येतो आणि जमिनीचे आरोग्य जपले जाते.
- रोगप्रतिकारक्षम वाणांचा वापर (Use of Disease-Resistant Varieties): टोमॅटोच्या अशा जातींची निवड करणे, ज्या विविध रोगांना प्रतिकारक्षम आहेत, त्यामुळे रोगांवर नियंत्रण मिळवणे सोपे जाते आणि रासायनिक बुरशीनाशकांचा वापर कमी करता येतो.
शाश्वत टोमॅटो शेती केवळ पर्यावरणासाठीच नव्हे, तर शेतकऱ्यांसाठीही फायदेशीर आहे. कमी खर्चात अधिक उत्पादन आणि जमिनीचे आरोग्य जतन करून दीर्घकाळ शेती करणे शक्य होते.