द्राक्ष बागेची यशस्वी उभारणी ही दीर्घकालीन गुंतवणुकीचा भाग आहे. योग्य नियोजन आणि शास्त्रीय दृष्टिकोन ठेवल्यास दर्जेदार उत्पादन आणि चांगला नफा मिळू शकतो. द्राक्ष बाग उभारणीमधील महत्त्वाचे टप्पे खालीलप्रमाणे आहेत:
1. मातीची निवड आणि तयारी:
- द्राक्षांसाठी मध्यम ते हलकी काळी, पाण्याचा चांगला निचरा होणारी जमीन सर्वोत्तम असते.
- जमिनीची खोली किमान 1 मीटर असावी.
- जमिनीचा सामू (pH) 6.5 ते 8.0 च्या दरम्यान असावा.
- लागवडीपूर्वी जमिनीचे माती परीक्षण करणे आवश्यक आहे, ज्यामुळे जमिनीतील पोषक तत्वांची कमतरता आणि इतर समस्यांची माहिती मिळते.
- जमिनीची खोल नांगरणी करून ती भुसभुशीत करावी.
- शेवटच्या नांगरणीपूर्वी प्रति हेक्टरी 10-15 टन चांगले कुजलेले शेणखत जमिनीत मिसळावे.
- आवश्यकतेनुसार जिप्सम किंवा चुना यांचा वापर करून जमिनीचा सामू सुधारावा.
2. जागेची निवड आणि नियोजन:
- द्राक्ष बागेसाठी भरपूर सूर्यप्रकाश मिळणारी आणि हवा खेळती राहणारी जागा निवडावी.
- पाण्याची उपलब्धता आणि वाहतुकीची सोय विचारात घ्यावी.
- बागेचा नकाशा तयार करून लागवडीचे अंतर आणि मांडवाची योजना निश्चित करावी.
3. कलम निवड आणि लागवड:
- चांगल्या प्रतीची, निरोगी आणि अधिक उत्पादन देणाऱ्या जातीची कलमे विश्वसनीय रोपवाटिकेमधून खरेदी करावीत.
- कलम निवडताना ती रोगमुक्त आणि जोमदार असावीत.
- लागवडीसाठी योग्य हंगाम निवडावा (साधारणपणे ऑक्टोबर-नोव्हेंबर).
- निवडलेल्या अंतरावर खड्डे खोदून घ्यावेत आणि त्यात कलम लावावीत.
- लागवडीनंतर कलमांना हलके पाणी द्यावे.
4. मांडव व्यवस्थापन:
द्राक्षांच्या वेलींना योग्य आधार देण्यासाठी मांडव तयार करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. मांडवाचे मुख्य प्रकार खालीलप्रमाणे:
- तार मांडव (Wire Trellis): हा सर्वात सामान्य आणि किफायतशीर प्रकार आहे. जमिनीत ठराविक अंतरावर खांब उभे करून त्यावर तारे बांधल्या जातात. वेलींना या तारांवर वाढवले जाते.
- टेलीफोन मांडव (Telephone Trellis): या प्रकारात दोन समांतर तारांवर वेलींची वाढ केली जाते, ज्यामुळे सूर्यप्रकाश चांगल्या प्रकारे मिळतो.
- पेंडल मांडव (Pendal Trellis): हा अधिक खर्चिक प्रकार आहे, पण अधिक उत्पादन आणि चांगल्या प्रतीच्या द्राक्षांसाठी उपयुक्त आहे. यात वेलींना आडव्या केलेल्या जाळीवर वाढवले जाते.
मांडव उभारणीसाठी आवश्यक गोष्टी:
- मजबूत खांब (सिमेंट, लोखंड किंवा लाकडी)
- उच्च प्रतीचे गॅल्व्हनाइज्ड तार
- तारांना खांबांना जोडण्यासाठी आवश्यक साहित्य
- वेलींना बांधण्यासाठी दोऱ्या किंवा प्लास्टिक क्लिप
मांडवाचे फायदे:
- वेलींना योग्य आधार मिळतो.
- सूर्यप्रकाश आणि हवा खेळती राहिल्याने रोगांचा प्रादुर्भाव कमी होतो.
- फळांची गुणवत्ता सुधारते.
- काढणी आणि इतर मशागतीची कामे सोपी होतात.
द्राक्ष बागेची यशस्वी उभारणीसाठी मातीची योग्य निवड, नियोजनबद्ध लागवड आणि मजबूत मांडव व्यवस्थापन अत्यंत आवश्यक आहे. या टप्प्यांवर लक्ष दिल्यास दर्जेदार उत्पादन घेणे शक्य होते.