आल्याच्या पिकावर विविध रोग आणि किडींचा प्रादुर्भाव होऊ शकतो, ज्यामुळे उत्पादनात घट येते. त्यांचे वेळीच प्रतिबंध आणि प्रभावी नियंत्रण करणे आवश्यक आहे. महाराष्ट्रात आल्यावर आढळणारे प्रमुख रोग आणि किडी तसेच त्यांच्या व्यवस्थापनासाठी उपाय खालीलप्रमाणे आहेत:
प्रमुख रोग:
- कंद कुजव्या (Rhizome Rot): हा बुरशीजन्य रोग आहे, ज्यामुळे आल्याचे कंद कुजतात आणि झाड वाळते.
- प्रतिबंध: रोगमुक्त बेणे वापरावे. लागवडीपूर्वी बेण्यांना बुरशीनाशकाची (उदा. कार्बेन्डाझिम) प्रक्रिया करावी. जमिनीत पाण्याचा चांगला निचरा ठेवावा.
- नियंत्रण: रोगग्रस्त झाडे आणि कंद त्वरित काढून टाकावेत. ट्रायकोडर्मा (Trichoderma) जैविक बुरशीनाशकाचा जमिनीत वापर करावा. आवश्यकतेनुसार शिफारशीत रासायनिक बुरशीनाशकाचा फवारा करावा.
- पानावरील ठिपके (Leaf Spot): या रोगात पानांवर लहान, गोलाकार किंवा अनियमित आकाराचे तपकिरी रंगाचे ठिपके दिसतात.
- प्रतिबंध: रोगप्रतिकारक्षम वाणांचा वापर करावा. शेतात स्वच्छता ठेवावी.
- नियंत्रण: मॅन्कोझेब (Mancozeb) किंवा कॉपर ऑक्सीक्लोराइड (Copper Oxychloride) सारख्या बुरशीनाशकांचा नियमित अंतराने फवारा करावा.
- बॅक्टेरियल विल्ट (Bacterial Wilt): या रोगात झाड अचानक वाळते आणि कंद दाबल्यास त्यातून पांढरा स्त्राव येतो.
- प्रतिबंध: रोगमुक्त बेणे वापरावे. पिकांची फेरपालट करावी. जमिनीची चांगली मशागत करावी.
- नियंत्रण: या रोगावर प्रभावी रासायनिक नियंत्रण उपलब्ध नाही. रोगग्रस्त झाडे काढून टाकावीत आणि शेतात चुना (Lime) मिसळावा.
प्रमुख किडी:
- कंद माशी (Rhizome Fly): या किडीची अळी आल्याच्या कंदात शिरून आतील भाग खाते, ज्यामुळे कंद कुजतो.
- प्रतिबंध: लागवडीपूर्वी बेण्यांना क्लोरोपायरीफॉस (Chlorpyrifos) सारख्या कीटकनाशकात बुडवून घ्यावे.
- नियंत्रण: प्रादुर्भाव दिसल्यास डायमेथोएट (Dimethoate) किंवा फॉस्फोमिडॉन (Phosphamidon) सारख्या कीटकनाशकाचा फवारा करावा.
- शेंडा आणि पाने खाणारी अळी (Shoot and Leaf Borer): या किडीची अळी शेंड्यात आणि पानांमध्ये शिरून खाते, ज्यामुळे वाढ खुंटते.
- प्रतिबंध: नियमितपणे शेताचे निरीक्षण करावे आणि सुरुवातीच्या अवस्थेत अळ्या वेचून माराव्यात.
- नियंत्रण: क्विनॉलफॉस (Quinalphos) किंवा ट्रायझोफॉस (Triazophos) सारख्या कीटकनाशकाचा फवारा करावा.
- मावा (Aphids): हे लहान कीटक पानांतील रस शोषतात, ज्यामुळे पाने पिवळी पडतात आणि वाकडी होतात.
- प्रतिबंध: निंबोळी तेल (Neem oil) चा नियमित वापर करावा.
- नियंत्रण: डायमेथोएट (Dimethoate) किंवा इमिडाक्लोप्रिड (Imidacloprid) सारख्या कीटकनाशकाचा फवारा करावा.
प्रभावी नियंत्रणासाठी उपाय:
- एकात्मिक कीड आणि रोग व्यवस्थापन (IPM) पद्धतीचा अवलंब करावा.
- शेतात स्वच्छता ठेवावी आणि रोगग्रस्त भाग त्वरित काढून टाकावेत.
- शिफारशीत कीटकनाशके आणि बुरशीनाशके योग्य मात्रेत आणि योग्य वेळी वापरावीत.
- नैसर्गिक शत्रूंचा (उदा. परोपजीवी कीटक) वापर करावा.
- पिकांची फेरपालट करावी.
या प्रतिबंधक आणि नियंत्रक उपायांमुळे आल्याच्या पिकाचे रोग आणि किडींपासून संरक्षण करता येते आणि उत्पादनात वाढ करता येते.