कोबी हे नाशवंत पीक असल्यामुळे त्याची काढणीनंतर लगेच विक्री करणे आवश्यक असते. मात्र, काहीवेळा बाजारभाव कमी असल्यास किंवा जास्त उत्पादन झाल्यास साठवण आणि प्रक्रिया शेतकऱ्यांसाठी अतिरिक्त उत्पन्नाचे मार्ग उघडू शकतात.
साठवण (Storage):
- अल्पकालीन साठवण: कोबी काढणीनंतर थंड आणि हवेशीर जागी २-३ दिवसांपर्यंत साठवता येते. यासाठी शेडनेट हाऊस किंवा थंड खोलीचा वापर करता येतो. कोबीला ओल्या फडक्याने झाकून ठेवल्यास ताजेपणा टिकून राहतो.
- दीर्घकालीन साठवण: मोठ्या प्रमाणावर कोबी साठवण्यासाठी शीतगृहे (Cold Storage) हा उत्तम पर्याय आहे. ० ते ४ अंश सेल्सियस तापमान आणि ८५-९०% आर्द्रता राखल्यास कोबी १-२ महिन्यांपर्यंत चांगला राहू शकतो.
प्रक्रिया (Processing):
कोबीवर प्रक्रिया करून विविध मूल्यवर्धित उत्पादने तयार करता येतात, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना अतिरिक्त कमाईची संधी मिळते:
- कोबी भाजी (Cabbage Vegetable): ताज्या कोबीला बारीक चिरून आणि स्वच्छ करून पॅक करता येते. शहरी भागातील ग्राहकांसाठी हे सोयीचे उत्पादन आहे.
- ब्लँचिंग आणि फ्रिझिंग (Blanching and Freezing): कोबीच्या चिरलेल्या तुकड्यांना गरम पाण्यात थोडा वेळ उकळून (ब्लँचिंग) लगेच थंड पाण्यात टाकून (शॉकिंग) फ्रीज करता येते. फ्रोझन कोबीची मागणी वर्षभर असते.
- कोबी लोणचे (Cabbage Pickle): कोबीचे लहान तुकडे करून मसाले आणि तेलात मिसळून लोणचे तयार करता येते. कोबीचे लोणचे अनेक ठिकाणी आवडीने खाल्ले जाते.
- सौर सुकवलेला कोबी (Solar Dried Cabbage): कोबीचे पातळ काप करून सौर ऊर्जेवर सुकवून ते हवाबंद पाकिटात पॅक करता येते. सुकवलेल्या कोबीचा वापर विविध पदार्थांमध्ये करता येतो.
- कोबी पावडर (Cabbage Powder): सुकवलेल्या कोबीचे बारीक चूर्ण करून पावडर तयार करता येते, जी सूप आणि इतर खाद्यपदार्थांमध्ये वापरली जाते.
मूल्यवर्धनाचे फायदे:
- उत्पादनाला चांगला भाव: प्रक्रिया केलेल्या उत्पादनांना ताज्या कोबीपेक्षा जास्त भाव मिळतो.
- नुकसान टाळता येते: काढणीनंतर खराब होणाऱ्या कोबीचा वापर प्रक्रियेसाठी करता येतो.
- रोजगाराच्या संधी: ग्रामीण भागात प्रक्रिया उद्योग सुरू झाल्यास स्थानिक लोकांना रोजगार मिळतो.
- बाजारपेठेतील मागणी: प्रक्रिया केलेल्या कोबी उत्पादनांची मागणी वर्षभर टिकून राहते.
प्रक्रिया उद्योग सुरू करण्यासाठी आवश्यक गोष्टी:
- प्रशिक्षण: योग्य प्रक्रिया तंत्राचे प्रशिक्षण घेणे आवश्यक आहे.
- यंत्रसामग्री: आवश्यक प्रक्रिया आणि पॅकिंगसाठी लहान स्तरावरची यंत्रसामग्री खरेदी करावी लागेल.
- गुंतवणूक: भांडवल आणि खेळत्या भांडवलाची व्यवस्था करावी लागेल.
- परवाने आणि नियम: अन्न सुरक्षा आणि मानके कायद्यानुसार आवश्यक परवाने आणि नोंदणी करणे आवश्यक आहे.
- मार्केटिंग आणि विक्री: तयार उत्पादनांची विक्री करण्यासाठी योग्य बाजारपेठ आणि वितरण प्रणाली तयार करावी लागेल.
शेतकऱ्यांनी एकत्र येऊन किंवा सहकारी संस्थांच्या माध्यमातून कोबी प्रक्रिया उद्योग सुरू केल्यास ते त्यांच्यासाठी अतिरिक्त कमाईचे एक चांगले साधन ठरू शकते.