कोबीच्या पिकावर विविध रोग आणि किडींचा प्रादुर्भाव होऊ शकतो, ज्यामुळे उत्पादनात मोठी घट येते. त्यांचे वेळीच ओळख आणि प्रभावी नियंत्रण करणे आवश्यक आहे. महाराष्ट्रात कोबीवर आढळणारे प्रमुख रोग आणि किडी तसेच त्यांच्या व्यवस्थापनासाठी उपाय खालीलप्रमाणे आहेत:
प्रमुख रोग:
- करपा (Black Rot): हा जीवाणूजन्य रोग आहे, ज्यामुळे पानांच्या कडा पिवळ्या होऊन ‘व्ही’ आकाराचे डाग तयार होतात आणि शिरा काळ्या पडतात.
- नियंत्रण: रोगमुक्त बियाणे वापरावे. बेण्यांना स्ट्रेप्टोमायसीन (Streptomycin) ची प्रक्रिया करावी. पिकांची फेरपालट करावी. प्रादुर्भावग्रस्त झाडे काढून टाकावीत.
- काळिंदी (Black Leg): हा बुरशीजन्य रोग आहे, ज्यामुळे रोपांच्या मुळांजवळचा भाग काळा होतो आणि रोप मरते.
- नियंत्रण: रोगमुक्त बेणे वापरावे. बेणे उगवणपूर्वी गरम पाण्याची प्रक्रिया करावी. जमिनीत ट्रायकोडर्मा (Trichoderma) जैविक बुरशीनाशकाचा वापर करावा.
- पानावरील ठिपके (Leaf Spot): बुरशी आणि जिवाणूमुळे पानांवर विविध रंगाचे ठिपके दिसतात.
- नियंत्रण: रोगग्रस्त पाने काढून टाकावीत. मॅन्कोझेब (Mancozeb) किंवा कॉपर ऑक्सीक्लोराइड (Copper Oxychloride) सारख्या बुरशीनाशकांचा फवारा करावा.
- भुरी रोग (Downy Mildew): पानांच्या खाली पांढरी बुरशी आणि वरील बाजूस पिवळे डाग दिसतात.
- नियंत्रण: नियमित हवा खेळती राहण्याची व्यवस्था करावी. निंबोळी तेल (Neem oil) किंवा मेटॅलॅक्सिल (Metalaxyl) चा फवारा करावा.
प्रमुख किडी:
- मावा (Aphids): हे लहान कीटक पानांतील रस शोषतात, ज्यामुळे पाने मुरडतात आणि वाढ खुंटते.
- नियंत्रण: निंबोळी तेल (५ मि.ली. प्रति लिटर पाणी) किंवा डायमेथोएट (Dimethoate) चा फवारा करावा. नैसर्गिक शत्रू जसे की लेडीबर्ड बीटल यांचा वापर करावा.
- फुलकिडे (Thrips): हे लहान कीटक पानांतील आणि फुलांतील रस शोषतात, ज्यामुळे पाने चुरगळतात आणि फळे खरबरीत होतात (कोबीच्या डोक्यावर परिणाम करतात).
- नियंत्रण: इमिडाक्लोप्रिड (Imidacloprid) किंवा फिप्रोनील (Fipronil) चा फवारा करावा. निळे चिकट सापळे लावावे.
- पाने खाणारी अळी (Diamondback Moth – Plutella xylostella): ही कोबीवरील सर्वात हानिकारक कीड आहे. अळ्या पानांवर छिद्रे पाडतात आणि कोबीचे डोके कुरतडतात.
- नियंत्रण: बॅसिलस थुरिंजिएन्सिस (Bacillus thuringiensis – Bt) या जैविक कीटकनाशकाचा फवारा करावा. फेरोमोन सापळे लावावे. रासायनिक कीटकनाशकांमध्ये क्लोरोपायरीफॉस (Chlorpyrifos) किंवा इमामेक्टिन बेंझोएट (Emamectin benzoate) वापरावे.
- खोडकिडा (Stem Borer): या किडीची अळी खोडात शिरून आतील भाग खाते, ज्यामुळे झाड कमजोर होते आणि वाळू शकते.
- नियंत्रण: प्रादुर्भावग्रस्त झाडे काढून टाकावीत. लागवडीपूर्वी बेण्यांना क्लोरोपायरीफॉसमध्ये बुडवून घ्यावे.
प्रभावी नियंत्रणासाठी उपाय:
- एकात्मिक कीड आणि रोग व्यवस्थापन (IPM) पद्धतीचा अवलंब करावा.
- शेतात स्वच्छता ठेवावी आणि रोगग्रस्त भाग त्वरित काढून टाकावेत.
- शिफारशीत कीटकनाशके आणि बुरशीनाशके योग्य मात्रेत आणि योग्य वेळी वापरावीत.
- नैसर्गिक शत्रूंचा (उदा. परोपजीवी कीटक) वापर करावा.
- पिकांची फेरपालट करावी.
- रोगप्रतिकारक्षम वाणांचा वापर करावा.
या प्रभावी नियंत्रण उपायांमुळे कोबी पिकावरील रोग आणि किडींचे नियंत्रण करून उत्पादनात वाढ करता येते.