फ्लॉवरच्या पिकावर अनेक रोग आणि किडींचा प्रादुर्भाव होऊ शकतो, ज्यामुळे उत्पादनात घट येते. रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर टाळण्यासाठी नैसर्गिकरित्या त्यांचे नियंत्रण करणे अधिक सुरक्षित आणि पर्यावरणपूरक आहे. फ्लॉवरवरील सामान्य रोग आणि कीटक तसेच त्यांचे नैसर्गिकरित्या नियंत्रण करण्याचे उपाय खालीलप्रमाणे आहेत:
सामान्य रोग:
- करपा (Blight): पानांवर आणि फुलांवर काळे किंवा तपकिरी डाग दिसतात.
- नैसर्गिक नियंत्रण: रोगग्रस्त पाने आणि फुले काढून टाकावीत. ट्रायकोडर्मा (Trichoderma) जैविक बुरशीनाशकाचा जमिनीत वापर करावा. ताक आणि पाणी यांचे मिश्रण (1:10) फवारावे.
- काळिंदी (Black Leg): रोपांच्या मुळांजवळचा भाग काळा होतो आणि रोप मरते.
- नैसर्गिक नियंत्रण: रोगमुक्त बेणे वापरावे. बेणे उगवणपूर्वी गरम पाण्याची प्रक्रिया करावी. जमिनीत ट्रायकोडर्माचा वापर करावा.
- भुरी रोग (Downy Mildew): पानांच्या खाली पांढरी बुरशी आणि वरील बाजूस पिवळे डाग दिसतात.
- नैसर्गिक नियंत्रण: नियमित हवा खेळती राहण्याची व्यवस्था करावी. निंबोळी तेल (Neem oil) आणि पाणी यांचे मिश्रण (3 मि.ली. प्रति लिटर पाणी) फवारावे.
- पावडरी मिल्ड्यू (Powdery Mildew): पानांवर पांढरी पावडर दिसते.
- नैसर्गिक नियंत्रण: ताक आणि पाणी यांचे मिश्रण (1:10) फवारावे. सल्फर पावडरची धुरळणी करावी (हलक्या प्रमाणात).
सामान्य कीटक:
- मावा (Aphids): लहान हिरवे किंवा काळे कीटक पानांतील रस शोषतात.
- नैसर्गिक नियंत्रण: लेडीबर्ड बीटल (Ladybird beetle) आणि सिरफिड माशी (Syrphid fly) यांसारख्या मित्र किटकांना आकर्षित करावे. निंबोळी तेल (5 मि.ली. प्रति लिटर पाणी) किंवा साबणाच्या पाण्याचे द्रावण फवारावे.
- फुलकिडे (Thrips): लहान काळे किंवा तपकिरी कीटक पानांतील आणि फुलांतील रस शोषतात.
- नैसर्गिक नियंत्रण: निळे चिकट सापळे (Blue sticky traps) लावावे. स्पायनोसॅड (Spinosad) या जैविक कीटकनाशकाचा वापर करावा.
- पाने खाणारी अळी (Leaf Caterpillars): ही अळी पाने खाते आणि पिकाचे नुकसान करते.
- नैसर्गिक नियंत्रण: अळ्या वेचून माराव्यात. बॅसिलस थुरिंजिएन्सिस (Bacillus thuringiensis – Bt) या जैविक कीटकनाशकाचा फवारा करावा.
- खोडकिडा (Stem Borer): या किडीची अळी खोडात शिरून आतील भाग खाते.
- नैसर्गिक नियंत्रण: सुरुवातीच्या अवस्थेत प्रादुर्भावग्रस्त भाग काढून टाकावा. निंबोळी तेल आणि कडुलिंबाच्या पानांचा अर्क फवारावा.
नैसर्गिक नियंत्रणासाठी उपयुक्त उपाय:
- पिकांची फेरपालट: एकाच शेतात सतत फ्लॉवरची लागवड करणे टाळावे.
- शेतात स्वच्छता: रोगग्रस्त आणि किडलेली पाने व भाग नियमितपणे काढून टाकावेत.
- मित्र किटकांना प्रोत्साहन: शेतात मित्र किटकांना आकर्षित करण्यासाठी योग्य वातावरण तयार करावे.
- जैविक कीटकनाशके आणि बुरशीनाशके: निंबोळी तेल, बीटी, ट्रायकोडर्मा यांसारख्या जैविक उत्पादनांचा वापर करावा.
- घरगुती उपाय: ताक, गोमूत्र आणि विविध वनस्पतींचा अर्क वापरून नैसर्गिक कीटकनाशके आणि बुरशीनाशके तयार करता येतात.
नैसर्गिक पद्धतीने रोग आणि किडींचे नियंत्रण केल्यास जमिनीचे आरोग्य टिकून राहते आणि विषारी रसायनांचा वापर टाळता येतो, ज्यामुळे मानवी आरोग्य आणि पर्यावरणाचे संरक्षण होते.