द्राक्ष पिकावर विविध रोग आणि किडींचा प्रादुर्भाव होतो, ज्यामुळे उत्पादनात मोठी घट येऊ शकते. त्यांचे वेळीच ओळख आणि एकात्मिक व्यवस्थापन करणे अत्यंत आवश्यक आहे. महाराष्ट्रात द्राक्षांवर आढळणारे प्रमुख रोग आणि किडी तसेच त्यांच्या व्यवस्थापनासाठी उपाय खालीलप्रमाणे आहेत:
प्रमुख रोग:
- डाऊनी मिल्ड्यू (Downy Mildew): हा बुरशीजन्य रोग आहे, ज्यामुळे पानांच्या खालील बाजूस पांढरी बुरशी आणि वरील बाजूस पिवळे डाग दिसतात. फळांवर देखील याचा प्रादुर्भाव होतो.
- ओळख: पानांच्या खाली पांढरी बुरशी आणि वरील बाजूस तेलकट पिवळे डाग. फळांवर पांढरी बुरशी आणि फळे टणक राहतात.
- एकात्मिक व्यवस्थापन: रोगप्रतिकारक्षम वाणांचा वापर. नियमित छाटणी आणि हवा खेळती राहण्याची व्यवस्था. प्रतिबंधात्मक उपाय म्हणून बोर्डो मिश्रण किंवा कॉपर ऑक्सीक्लोराइडचा फवारा. प्रादुर्भाव झाल्यास सिमोक्सॅनिल + मॅन्कोझेब किंवा मेटलॅक्सिल + मॅन्कोझेब यांचा फवारा.
- पावडरी मिल्ड्यू (Powdery Mildew): या रोगात पानांवर, कोवळ्या फांद्यांवर आणि फळांवर पांढरी पावडर दिसते.
- ओळख: पानांवर, फांद्यांवर आणि फळांवर पांढरी भुकटी. फळे तडकतात.
- एकात्मिक व्यवस्थापन: रोगप्रतिकारक्षम वाणांचा वापर. छाटणीनंतर सल्फर पावडरची धुरळणी किंवा पाण्यात मिसळून फवारा. प्रादुर्भाव झाल्यास ट्रायडेमॉर्फ किंवा हेक्साकोनॅझोलचा फवारा.
- करपा (Anthracnose): या रोगात वेलीच्या फांद्यांवर, पानांवर आणि फळांवर काळे डाग पडतात.
- ओळख: फांद्यांवर आणि पानांवर खोल काळे डाग. फळांवर लहान, गोल आणि खोल काळे डाग.
- एकात्मिक व्यवस्थापन: रोगग्रस्त भाग काढून टाका. बोर्डो मिश्रण किंवा कॉपर ऑक्सीक्लोराइडचा फवारा. प्रादुर्भाव झाल्यास थायोफिनेट मिथाईल किंवा कार्बेन्डाझिमचा फवारा.
प्रमुख किडी:
- मावा (Aphids): हे लहान कीटक कोवळ्या पानांतील आणि फांद्यांतील रस शोषतात, ज्यामुळे पाने मुरडतात आणि वाढ खुंटते.
- ओळख: पानांच्या खाली लहान हिरवे किंवा काळे कीटक. चिकट स्त्राव आणि काळी बुरशी वाढण्याची शक्यता.
- एकात्मिक व्यवस्थापन: निंबोळी तेल किंवा साबणाच्या पाण्याचा फवारा. नैसर्गिक शत्रू जसे की लेडीबर्ड बीटल यांचा वापर. प्रादुर्भाव जास्त असल्यास डायमेथोएट किंवा इमिडाक्लोप्रिडचा फवारा.
- फुलकिडे (Thrips): हे लहान कीटक पानांतील आणि फुलांतील रस शोषतात, ज्यामुळे पाने चुरगळतात आणि फळे खरबरीत होतात.
- ओळख: पानांवर चांदीसारख्या रेषा. फुलांची गळ. फळांवर खरबरीत डाग.
- एकात्मिक व्यवस्थापन: निळे चिकट सापळे लावा. स्पायनोसॅड किंवा फिप्रोनीलचा फवारा.
- मिली बग (Mealybug): हे पांढऱ्या रंगाचे कीटक वेलीच्या विविध भागांवर समूहांनी आढळतात आणि रस शोषतात.
- ओळख: पांढऱ्या रंगाचे, पिठासारखे आवरण असलेले लहान कीटक. वेलीच्या सांध्यांमध्ये आणि फळांच्या गुच्छांमध्ये आढळतात.
- एकात्मिक व्यवस्थापन: मिथिल पॅराथिऑन किंवा क्लोरोपायरीफॉसचा फवारा. नैसर्गिक शत्रू जसे की क्रिप्टोलिमस बीटल यांचा वापर.
- खोडकिडा (Stem Borer): या किडीची अळी खोडात शिरून आतील भाग खाते, ज्यामुळे वेल कमजोर होतो आणि वाळू शकतो.
- ओळख: खोडात छिद्र आणि भुसा. वेल अचानक वाळणे.
- एकात्मिक व्यवस्थापन: छिद्रांमध्ये रॉकेल किंवा पेट्रोल टाकून बंद करणे. प्रादुर्भाव जास्त असल्यास शिफारशीत कीटकनाशकाची फवारणी.
एकात्मिक व्यवस्थापनाचे सिद्धांत:
- प्रतिबंध: रोगमुक्त आणि सशक्त कलमांचा वापर. योग्य छाटणी आणि हवा खेळती राहण्याची व्यवस्था.
- निरीक्षण: नियमितपणे बागेचे निरीक्षण करून रोग आणि किडींची सुरुवातीची लक्षणे ओळखा.
- जैविक नियंत्रण: नैसर्गिक शत्रू आणि जैविक कीटकनाशकांचा वापर करा.
- रासायनिक नियंत्रण: आवश्यकतेनुसार आणि शिफारशीनुसार रासायनिक कीटकनाशके आणि बुरशीनाशके वापरा.
- स्वच्छता: बागेत स्वच्छता ठेवा आणि रोगग्रस्त भाग त्वरित काढून टाका.
एकात्मिक कीड आणि रोग व्यवस्थापनाचा अवलंब करून द्राक्ष पिकाचे प्रभावीपणे संरक्षण करता येते आणि उच्च गुणवत्ता आणि उत्पादन मिळवता येते.