टोमॅटो हे एक नाशवंत पीक असल्यामुळे अनेकवेळा शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनाचा योग्य भाव मिळत नाही. अशा परिस्थितीत टोमॅटोवर प्रक्रिया करून विविध उत्पादने तयार करणे हे शेतकऱ्यांसाठी अतिरिक्त कमाईचे एक नवीन आणि फायदेशीर माध्यम ठरू शकते. टोमॅटो आधारित प्रक्रिया उद्योगामध्ये अनेक संधी उपलब्ध आहेत:
- टोमॅटो सॉस आणि केचअप (Tomato Sauce and Ketchup): टोमॅटो सॉस आणि केचअपची मागणी वर्षभर असते. शेतकरी स्वतःच्या स्तरावर किंवा गटाच्या माध्यमातून लहान युनिट सुरू करून हे उत्पादन तयार करू शकतात. यासाठी पिकलेल्या आणि चांगल्या प्रतीच्या टोमॅटोचा वापर केला जातो.
- टोमॅटो प्युरी (Tomato Puree): टोमॅटो प्युरीचा वापर अनेक खाद्यपदार्थांमध्ये आधारभूत घटक म्हणून केला जातो. मोठ्या प्रमाणात टोमॅटो उपलब्ध असल्यास प्युरी तयार करून ती हवाबंद डब्यांमध्ये किंवा पाऊचमध्ये पॅक करून विकता येते.
- टोमॅटो ज्यूस (Tomato Juice): टोमॅटो ज्यूस हे एक आरोग्यदायी पेय म्हणून ओळखले जाते. ताजे आणि पिकलेले टोमॅटो वापरून ज्यूस तयार करून तो बाटल्यांमध्ये पॅक करून बाजारात विकता येतो.
- टोमॅटो लोणचे (Tomato Pickle): टोमॅटोचे लोणचे हे भारतीय घरांमध्ये आवडीने खाल्ले जाते. विविध मसाल्यांचा वापर करून चविष्ट लोणचे तयार करून ते लहान बरण्यांमध्ये पॅक करून विकता येते.
- टोमॅटो पावडर (Tomato Powder): टोमॅटो पावडरचा वापर सूप, करी आणि इतर खाद्यपदार्थांमध्ये रंग आणि चव वाढवण्यासाठी केला जातो. टोमॅटो सुकवून त्याची पावडर तयार करणे हे एक चांगले प्रक्रिया उद्योग असू शकते.
- सुके टोमॅटो (Sun-dried Tomatoes): सुके टोमॅटोची मागणी शहरी भागातील आणि विदेशी बाजारात वाढत आहे. चांगल्या प्रतीचे टोमॅटो नैसर्गिकरित्या किंवा ड्रायरच्या मदतीने सुकवून ते हवाबंद पाऊचमध्ये पॅक करून विकता येतात.
प्रक्रिया उद्योग सुरू करण्याचे फायदे:
- उत्पादनाला चांगला भाव: प्रक्रिया केलेल्या उत्पादनांना ताज्या टोमॅटोपेक्षा जास्त भाव मिळतो, ज्यामुळे शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नात वाढ होते.
- उत्पादनाचा अपव्यय टाळता येतो: काढणीनंतर खराब होणाऱ्या टोमॅटोचा वापर प्रक्रिया उद्योगात करता येतो, ज्यामुळे नुकसान कमी होते.
- रोजगाराच्या संधी: ग्रामीण भागात प्रक्रिया उद्योग सुरू झाल्यास स्थानिक लोकांना रोजगाराच्या नवीन संधी मिळतात.
- बाजारपेठेतील मागणी: प्रक्रिया केलेल्या टोमॅटो उत्पादनांची मागणी वर्षभर टिकून राहते.
प्रक्रिया उद्योग सुरू करण्यासाठी आवश्यक गोष्टी:
- प्रशिक्षण: टोमॅटो प्रक्रिया उद्योगासाठी आवश्यक असलेले तांत्रिक ज्ञान आणि प्रशिक्षण घेणे आवश्यक आहे.
- यंत्रसामग्री: लहान स्तरावर उद्योग सुरू करण्यासाठी आवश्यक असणारी यंत्रसामग्री खरेदी करावी लागेल.
- गुंतवणूक: भांडवल आणि खेळत्या भांडवलाची व्यवस्था करावी लागेल.
- परवाने आणि नियम: अन्न सुरक्षा आणि मानके कायद्यानुसार आवश्यक परवाने आणि नोंदणी करणे आवश्यक आहे.
- मार्केटिंग आणि विक्री: तयार उत्पादनांची विक्री करण्यासाठी योग्य बाजारपेठ आणि वितरण प्रणाली तयार करावी लागेल.
शेतकऱ्यांनी एकत्र येऊन किंवा सहकारी संस्थांच्या माध्यमातून टोमॅटो प्रक्रिया उद्योग सुरू केल्यास ते त्यांच्यासाठी अतिरिक्त