टोमॅटोच्या पिकावर विविध प्रकारचे रोग आणि किडींचा प्रादुर्भाव होतो, ज्यामुळे उत्पादनात मोठी घट येऊ शकते. त्यांचे प्रभावी व्यवस्थापन करून उत्पादनात वाढ करणे अत्यंत आवश्यक आहे. खालील प्रमुख रोग आणि किडी तसेच त्यांच्या व्यवस्थापनासाठी उपाय दिले आहेत:
प्रमुख रोग:
- मर रोग (Wilt): हा बुरशीजन्य रोग आहे, ज्यामुळे झाड अचानक वाळते.
- व्यवस्थापन: रोगप्रतिकारक्षम वाणांचा वापर करा. बेणे उगवणपूर्वी जमिनीची आणि बेण्यांची बुरशीनाशकाने प्रक्रिया करा. ट्रायकोडर्मा (Trichoderma) जैविक बुरशीनाशकाचा वापर करा.
- करपा रोग (Blight): यात लवकर येणारा करपा (Early Blight) आणि उशिरा येणारा करपा (Late Blight) असे दोन प्रकार आहेत. पानांवर आणि फळांवर काळे डाग पडतात.
- व्यवस्थापन: रोगग्रस्त पाने आणि फळे काढून टाका. बोर्डो मिश्रण (Bordeaux mixture) किंवा इतर शिफारशीत बुरशीनाशकांचा नियमित अंतराने फवारा करा.
- भुरी रोग (Powdery Mildew): पानांवर पांढरी पावडर दिसते.
- व्यवस्थापन: सल्फर आधारित बुरशीनाशकांचा फवारा करा. चांगल्या हवा खेळती राहण्याची व्यवस्था करा.
- विषाणूजन्य रोग (Viral Diseases): उदा. पर्णगुच्छ (Leaf Curl) आणि टोमॅटो मोझॅक व्हायरस (Tomato Mosaic Virus). यामुळे झाडाची वाढ खुंटते आणि पाने व फळे वेडीवाकडी होतात.
- व्यवस्थापन: रोगग्रस्त झाडे त्वरित काढून टाका. रस शोषणाऱ्या किडींचे नियंत्रण करा, कारण ते विषाणूंचा प्रसार करतात. रोगप्रतिकारक्षम वाणांचा वापर करा.
प्रमुख किडी:
- मावा (Aphids): हे लहान कीटक पानांतील रस शोषतात, ज्यामुळे पाने पिवळी पडतात आणि वाकडी होतात.
- व्यवस्थापन: निंबोळी तेल (Neem oil) किंवा डायमेथोएट (Dimethoate) सारख्या कीटकनाशकांचा फवारा करा. नैसर्गिक शत्रू जसे की लेडीबर्ड बीटल यांचा वापर करा.
- फुलकिडे (Thrips): हे लहान कीटक पानांतील आणि फुलांतील रस शोषतात, ज्यामुळे पाने चुरगळतात आणि फळे वेडीवाकडी होतात. हे विषाणूजन्य रोगांचा प्रसार करतात.
- व्यवस्थापन: इमिडाक्लोप्रिड (Imidacloprid) किंवा फिप्रोनील (Fipronil) सारख्या कीटकनाशकांचा फवारा करा. निळे चिकट सापळे (Blue sticky traps) लावा.
- पांढरी माशी (Whitefly): हे लहान कीटक पानांच्या खालील बाजूस आढळतात आणि रस शोषतात. ते विषाणूजन्य रोगांचा प्रसार करतात.
- व्यवस्थापन: ॲझाडिरेक्टिन (Azadirachtin) किंवा पायरीप्रॉक्सीफेन (Pyriproxyfen) सारख्या कीटकनाशकांचा फवारा करा. पिवळे चिकट सापळे (Yellow sticky traps) लावा.
- खोडकिडा (Fruit Borer): या किडीची अळी फळात शिरून आतील भाग खाते, ज्यामुळे फळे खराब होतात.
- व्यवस्थापन: फेरोमोन सापळे (Pheromone traps) लावा. सुरुवातीच्या अवस्थेत अळ्या वेचून मारा. स्पिनोसॅड (Spinosad) किंवा इमामेक्टिन बेंझोएट (Emamectin benzoate) सारख्या कीटकनाशकांचा फवारा करा.
प्रभावी व्यवस्थापनासाठी उपाय:
- रोगमुक्त आणि सशक्त बेण्यांचा वापर करा.
- नियमितपणे शेताचे निरीक्षण करा आणि रोगांची व किडींची सुरुवातीची लक्षणे ओळखा.
- एकात्मिक कीड आणि रोग व्यवस्थापन (IPM) पद्धतीचा अवलंब करा, ज्यात जैविक आणि रासायनिक पद्धतींचा योग्य समन्वय असावा.
- शेतात स्वच्छता ठेवा आणि रोगग्रस्त भाग त्वरित काढून टाका.
- पिकांची फेरपालट करा.
- शिफारशीत कीटकनाशके आणि बुरशीनाशके योग्य मात्रेत आणि योग्य वेळी वापरा.
या प्रभावी व्यवस्थापन उपायांमुळे टोमॅटो पिकावरील रोग आणि किडींचे नियंत्रण करून उत्पादनात लक्षणीय वाढ करता येते.