Naga Sadhus : महाकुंभमेळ्यातील तीनही शाही स्नानं पार पडल्यानंतर आखाडे आता रिकामे होऊ लागले आहेत. या भव्य धार्मिक सोहळ्यात नागा साधूंच्या रहस्यमयी जीवनाबद्दल अनेक प्रश्न उपस्थित केले जातात. शाही स्नानानंतर हे नागा साधू नेमके कुठे जातात, त्यांची दिनचर्या काय असते, याबद्दल अनेकांच्या मनात कुतूहल असते. निरंजनी आखाड्याचे प्रमुख दिगंबर दर्शन गिरीजी महाराज यांनी या प्रश्नांची उत्तरे दिली आहेत, ज्यामुळे नागा साधूंच्या जीवनातील काही रहस्ये उलगडली आहेत.
शाही स्नानानंतरची दिनचर्या:
महाकुंभात तीनही शाही स्नानं पार पडल्यानंतर नागा साधू त्रिवेणी संगमावर विशेष स्नान करतात. या स्नानाला ‘गुरु बंधू त्रिवेणी स्नान’ असं म्हटलं जातं. त्यानंतर ते आपापल्या छावणीत परत येतात. या काळात आखाड्यांमध्ये विविध धार्मिक विधी आणि पूजा-अर्चना सुरू असतात. पंच परमेश्वराची प्रक्रिया ७ तारखेपर्यंत चालू राहते, ज्यामध्ये नवीन पंचाची निवड केली जाते. हा एक महत्त्वाचा विधी असतो, ज्यामध्ये आखाड्याच्या व्यवस्थापनाची जबाबदारी नवीन व्यक्तीकडे सोपवली जाते. यानंतर नागा साधू काशीकडे प्रस्थान करतात.
काशीमध्ये महाशिवरात्री आणि होळीचा उत्सव:
काशीमध्ये नागा साधूंचे स्थायी आखाडे आहेत. तिथे ते महाशिवरात्रीचा मोठा उत्सव आणि मसान होळी साजरी करतात. “महाशिवरात्री आणि होळी फक्त नागांच्या काशीमध्येच साजरी केली जाते,” असं दिगंबर दर्शन गिरीजी महाराज सांगतात. महाशिवरात्रीच्या दिवशी नागा साधू भगवान महादेवाला विशेष अभिषेक करतात. त्यानंतर ते आखाड्यात परत येतात आणि पारंपरिक पद्धतीने होळी खेळतात. ही होळी इतर ठिकाणांहून वेगळी असते, कारण ती मसानभूमीत साजरी केली जाते, ज्यामुळे तिला ‘मसान होळी’ असं म्हटलं जातं. होळीच्या उत्साहात नागा साधू अनेक धार्मिक विधी देखील करतात. यानंतर, काशीमधील धार्मिक विधी आणि उत्सव संपल्यावर ते हरिद्वारला रवाना होतात.
नागा साधू कुठे जातात?
हरिद्वारमध्ये काही दिवस विश्रांती घेतल्यानंतर नागा साधू भारताच्या विविध भागांमध्ये आपल्या इच्छेनुसार आणि गरजेनुसार जातात. काही साधू त्यांच्या गुरूंच्या आखाड्यात सेवा करतात. काही जण हिमालय, केदारनाथ, बद्रीनाथ, हिमाचल प्रदेश, जम्मू-काश्मीर आणि नर्मदेच्या काठावर असलेल्या आखाड्यांमध्ये जातात. या ठिकाणी ते वर्षभर तपश्चर्या आणि साधना करतात. काही नागा साधू नेपाळला जातात, जिथे त्यांचे कायमचे निवासस्थान असते. “जिथे जिथे लोकांना आसक्ती असते तिथे ते जातात, म्हणजेच ते चारही दिशांना पसरतात,” असं दिगंबर दर्शन गिरीजी महाराज म्हणाले. याचा अर्थ, नागा साधू केवळ धार्मिक स्थळांवरच नव्हे, तर गरजूंना मदत करण्यासाठी आणि आध्यात्मिक मार्गदर्शन करण्यासाठी वेगवेगळ्या ठिकाणी जातात.
नागा साधूंचा उद्देश:
दिगंबर दर्शन गिरीजी महाराज यांनी नागा साधूंच्या निर्मितीच्या कारणाबद्दल माहिती दिली. ते म्हणाले, “प्राचीन काळी जेव्हा इंग्रज आणि मुघल राज्य करत होते, तेव्हा धर्मावर अनेक आक्रमणं झाली. या आक्रमणांमध्ये अनेक हिंदू मंदिरे आणि धार्मिक स्थळे नष्ट करण्यात आली. यावेळी धर्माचे रक्षण करण्यासाठी अनेक नागा भिक्षूंनी लढा दिला, आपले प्राण अर्पण केले आणि धर्माचे रक्षण करण्यासाठी नागा साधू बनले.” यावरून नागा साधूंच्या त्यागाची आणि समर्पणाची भावना दिसून येते. दिगंबर दर्शन गिरीजी महाराज स्वतः १.२५ लाख रुद्राक्ष धारण करतात आणि ते याला भगवान शिवाचा आशीर्वाद मानतात.
थोडक्यात, महाकुंभानंतर नागा साधू काशीला जातात, तेथून हरिद्वारमार्गे भारताच्या विविध भागांमध्ये, हिमालयापासून नेपाळपर्यंत, जिथे त्यांची इच्छा असेल तिथे जातात. धर्माचे रक्षण करणे, समाजसेवा करणे आणि अध्यात्मिक ज्ञान वाढवणे हा त्यांचा मुख्य उद्देश असतो.
